Khí độc H2S – Sát thủ thầm lặng

H2S là gì?

H2S là khí cực độc có mùi trứng thối đặc trưng. Nó được sinh ra do vi khuẩn tiêu thụ muối sulphate phân hủy các chất hữu cơ trong điều kiện yếm khí (không có ôxy) dưới nước hoặc trong điều kiện ẩm ướt. Trong trại tôm, bùn và các chất thải tích tụ đáy ao là nơi sinh ra H2S.

Phát hiện khí H2S là khá phức tạp và khó khăn, vì các dụng cụ kiểm tra nhanh tại ao chỉ dành cho khí ammonia (NH3) và nitrit (NO2).

H2S cực độc so với NH3 và NO2

Khí độc	Nồng độ (ppm)	Độc tính (lần)
H2S	0,02	1,000
NH3	2	10
NO2	20	1

H2S gây hại đến tôm như thế nào?

– Khí độc H2S ngăn không cho tôm lấy ôxy, gây stress và giảm sức đề kháng. Nó cũng có thể gây phá hủy mô, tổn thương các cơ quan mềm như mang, ruột, thành dạ dày và gan tụy.
– Nếu tiếp xúc H2S trong thời gian ngắn, tôm yếu dần, bơi chậm chạp, dễ tổn thương và nhiễm bệnh.
– Trường hợp tiếp xúc với lượng lớn H2S, tôm sẽ chết nhanh hàng loạt.

Đối tượng	Mức an toàn (ppm)	Nguồn
Tôm sú	0,0330	Chen, 1985
Tôm thẻ post	0,0087	Qui định Liên bang/Số 75, 2010
Tôm thẻ nhỏ	0,0185	Qui định Liên bang/Số 75, 2010

Triệu chứng	Gây ra bởi H2S
Hội chứng mềm vỏ, màu sắc bất thường ở mang và thân tôm	Tiếp xúc với lượng nhỏ khí độc H2S trong thời gian dài dẫn đến stress và giảm ăn
Đen miệng, đen mang	Tiếp xúc với H2S khi tôm tìm kiếm thức ăn ở khu vực đáy ao
Chết sau khi lột vỏ	Khi tôm lột vỏ, chúng cần nhiều ôxy và tập trung gần khu vực bùn đáy. Nếu H2S cao thì khi lột vỏ tôm sẽ chết
Tôm giảm ăn vào cử sáng	Vào buổi sáng, pH nước và ôxy hòa tan thấp nhất, hàm lượng H2S cao ảnh hưởng đến việc bắt mồi
Hội chứng phân trắng	H2S là một trong những nguyên nhân gây hội chứng phân trắng. H2S phá hủy mô mềm trong ruột, khiến tôm phải giải phóng chất béo và chất nhầy để làm dịu đi các tổn thương
Sập tảo đột ngột	H2S tạo điều kiện giải phóng phosphate tự do trong nước, kết quả tảo sập trong vòng 2 – 3 ngày
Ammonia (NH3) và Nitrit(NO2) cao	H2S giết chết vi khuẩn có lợi nitrit hóa (Nitrosomonas và Nitrobacteria)
Tôm nhảy dựng	Nhiệt độ cao, pH thấp, oxy thấp làm cho H2S bùng phát mạnh khiến tôm nổi đầu và búng lên mặt nước. Tỉ lệ hao 5 -15% có ao lên đến 50%

Q
Quan niệm sai về H2S

Khí độc H2S thường là nguyên nhân chính gây tôm chết khi môi trường nuôi biến động bất thường như sau trận mưa lớn, tảo tàn, nhất là khi thu tỉa, hút bùn (si-phông) làm khuếch tán khí độc H2S đáy ao.

Tôm sú bị mềm vỏ khi tiếp xúc lâu với H2S, dẫn đến stress và giảm ăn.

Miệng và mang tôm thẻ bị đen do tiếp xúc với H2S khi tìm kiếm thức ăn ở khu vực đáy ao.

Độc tính của H2S phụ thuộc vào pH và nhiệt độ (Boyd, 1990)

H2S được sinh ra trong điều kiện yếm khí, nó sẽ cản trở quá trình vận chuyển ôxy trong cơ thể động vật. Môi trường đồng thời tồn tại điều kiện pH, ôxy hòa tan và nhiệt độ đều thấp sẽ khiến cho H2S càng độc. Vì vậy, người nuôi cần kiểm soát cả ba yếu tố này để giảm thiểu độc tính H2S, nhất là ao nuôi ở vùng xì phèn tại các tỉnh miền Tây.

Những điều kiện thuận lợi sinh ra H2S

“Khí độc H2S trong ao tôm được xem như sát thủ thầm lặng. Nó đặc biệt vô hình (giấu mặt) khi người nuôi không có hiểu biết đúng”

Một số trường hợp đặc biệt

A. Mưa lớn

Các yếu tố này làm tôm chết. Người nuôi nên xử lý như sau: 
– Ngưng cho ăn khi có mưa
– Kiểm tra pH nước và tạt vôi để duy trì điều kiện tối ưu
– Bật quạt nước chạy xuyên suốt
– Bổ sung khoáng vào nước và trộn khoáng với thức ăn sau những cơn mưa
– Sử dụng vi khuẩn tiêu thụ H2S để kiểm soát H2S

B. Tảo tàn

– Cắt giảm 50 – 60% thức ăn
– Tạt vôi để duy trì độ pH
– Chạy quạt để gom chất hữu cơ về khu vực giữa đáy ao
– Si-phông bùn đáy giữa ao, thay nước mới
– Sử dụng các chế phẩm phân hủy chất hữu cơ để làm sạch nước ao
– Sử dụng vi khuẩn tiêu thụ H2S để kiểm soát H2S

– Duy trì ôxy hòa tan ở đáy ao cao hơn 3 ppm có thể giúp ngăn cản việc sinh ra H2S

– Kiểm soát chặt chẽ lượng thức ăn

– Không nên nuôi ở vùng đất xốp, đáy cát và khu vực xì phèn nặng

– Khu vực miền Tây cần lưu ý đáy ao phần lớn nằm trong vùng xì phèn, người nuôi cần xử lý đáy bằng vi sinh định kỳ để kìm hãm sự phát triển của H2S

– Giữ pH trong khoảng 7,8 – 8,3 trong suốt vụ nuôi. Khoảng dao động pH trong ngày phải nhỏ hơn 0,4. Vùng đất xì phèn, pH khu vực giữa ao luôn thấp hơn so với ven bờ

– Người nuôi nên cẩn thận và phải có hành động kịp thời khi mưa lớn, tảo tàn và lột xác

Vi khuẩn quang hợp là sản phẩm sinh học đa năng cho việc xử lí mạnh phần bùn hữu cơ ở đáy ao và kiểm soát mùi hôi trong ao nuôi. Đây là chủng vi khuẩn có lợi có tác dụng phân hủy các chất thải hữu cơ thông qua các quá trình tổng hợp thức ăn. Sản phẩm có thể sử dụng được cho cả những đối tượng như ao tôm sau thu hoạch, nhà máy xử lí nước thải, các cơ sở đóng gói và sản xuất tôm, đầm, ao, kênh rạch. Sản phẩm này sẽ loại bỏ các mùi hôi ra khỏi môi trường sống. Đặc biệt, vi khuẩn quang hợp có tác dụng xử lý triệt để khí độc H2S sinh ra trong quá trình nuôi trồng thủy sản.